Trà, một phần quan trọng trong văn hóa phương Đông, bắt nguồn từ Trung Quốc (TQ) và đã lan rộng ra nhiều quốc gia, trong đó có Nhật Bản (NB). Trà đạo Nhật Bản chịu ảnh hưởng sâu sắc từ trà đạo Trung Quốc, nhưng đã phát triển những đặc trưng riêng biệt của mình. Cả trà đạo Trung Quốc và trà đạo Nhật Bản đều là phương thức để tu dưỡng, rèn luyện tính cách và bồi dưỡng những quan niệm thẩm mỹ, đạo đức của con người.

Sự khác biệt giữa trà đạo Trung Quốc và trà đạo Nhật Bản

- Về nguồn gốc: Trà đạo Trung Quốc là mẫu hình nền tảng, là nguồn gốc của các hình thức trà đạo sau này, trong khi trà đạo Nhật Bản là một bộ phận được phát triển và lưu truyền từ trà đạo Trung Quốc.

Sự khác biệt giữa trà đạo Trung Quốc và trà đạo Nhật Bản

- Về nội hàm: Trà đạo Trung Quốc lấy tư tưởng của Nho giáo làm trung tâm, kết hợp với Đạo giáo và Phật giáo để tạo thành một thể thống nhất. Trà đạo TQ dùng trà để thể hiện lễ nghĩa và hành đạo, thể hiện rõ các quan niệm đạo đức của Nho gia như lễ, nghĩa, nhân, đức. Trong khi đó, trà đạo Nhật Bản chịu ảnh hưởng rõ rệt từ tư tưởng "khổ tịnh" của Thiền tông Trung Quốc, kết hợp với những đặc trưng văn hóa Nhật Bản. Trà đạo Nhật Bản nhấn mạnh các yếu tố "hòa, kính, thanh, tịnh", thể hiện sự hòa hợp và tôn kính trong từng hành động.

- Về quan niệm mỹ học: Trà đạo Trung Quốc dựa trên tư tưởng âm dương ngũ hành của Đạo giáo, chú trọng đến sự cân bằng trong mọi yếu tố. Ngược lại, trà đạo Nhật Bản lại yêu cầu sự không đối xứng, với nguyên tắc "bất đối xứng" làm nền tảng cho việc thưởng trà.

- Về phạm vi ảnh hưởng: Trà đạo Trung Quốc có nội dung phong phú, được phát triển và biến thể ở nhiều vùng miền khác nhau, phản ánh sự đa dạng văn hóa và tư tưởng của đất nước này. Trong khi đó, trà đạo Nhật Bản có nội dung đơn giản hơn nhưng lại đòi hỏi người tham gia phải có sự hiểu biết sâu sắc và sự luyện tập nghiêm ngặt, chủ yếu được lưu truyền trong một bộ phận nhỏ người dân.

Tư tưởng của trà đạo Trung Quốc

Tư tưởng của trà đạo Trung Quốc

- Tôn nhân: Trong trà đạo Trung Quốc, tư tưởng tôn trọng con người được thể hiện qua cách đặt tên các dụng cụ trà. Đĩa lót dưới cốc trà là "địa", nắp ấm là "thiên", và cốc trà là "nhân". Điều này thể hiện quan niệm vũ trụ, nơi con người là trung tâm, giữa trời và đất.

- Đạo pháp tự nhiên: Trà đạo Trung Quốc nhấn mạnh "đạo pháp tự nhiên" trong ba phương diện:

• Vật chất: Trà là món quà từ thiên nhiên, và quá trình trồng, thu hoạch, chế biến trà phải tuân theo những quy luật tự nhiên để trà đạt chất lượng tốt nhất.
• Hành vi: Trong hoạt động thưởng trà, mọi động tác phải tự nhiên và thanh thoát, như mây trôi, nước chảy, để tạo nên vẻ đẹp thuần khiết của trà.
• Tinh thần: Tư tưởng đạo pháp tự nhiên còn thể hiện qua việc con người tìm được sự thanh tịnh trong tâm hồn khi thưởng trà, cảm nhận sự hòa hợp với vũ trụ.

Tư tưởng của trà đạo Nhật Bản

Trà đạo Nhật Bản có một quy trình phức tạp và nghiêm ngặt. Trà phải được nghiền nát thành bột mịn (khác với trà đạo Trung Quốc không nghiền lá trà), và các động tác pha trà phải tuân thủ quy tắc cẩn thận, vừa thanh thoát như vũ đạo, vừa chính xác. Khách tham gia phải quỳ trên chiếu tatami và tuân thủ quy trình uống trà với những nghi thức đặc biệt như cúi đầu, xoay bát trà theo hướng kim đồng hồ trước khi uống, rồi sau đó quay bát theo hướng ngược lại và đặt xuống nhẹ nhàng.

Trà đạo Nhật Bản không chỉ là một hoạt động thưởng thức trà mà còn là một nghệ thuật sống kết hợp giữa triết học, luân lý và mỹ học. Tinh thần trà đạo Nhật Bản được thể hiện qua bốn nguyên tắc:

• Hòa: Hài hòa giữa trà nhân, trà thất và các dụng cụ trà.
• Kính: Tôn kính mọi sự vật và con người trong quá trình thưởng trà.
• Thanh: Tâm trạng thanh thản, không còn phân biệt, hòa mình vào không gian.
• Tịnh: Đạt đến sự tĩnh lặng trong tâm hồn, dù sống trong thế giới ồn ào hay giữa không gian yên tĩnh, cũng cảm nhận sự thanh tịnh và hòa hợp.

Cách thưởng trà giữa Trung Quốc và Nhật Bản

Tư tưởng của trà đạo Nhật Bản

Việc thưởng trà không chỉ đơn thuần là hành động uống trà, mà còn là một nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa ở cả Trung Quốc và Nhật Bản. Mặc dù cả hai quốc gia đều coi trọng việc thưởng thức trà, nhưng mỗi nền văn hóa lại có những yếu tố và nghi thức riêng biệt, tạo nên những trải nghiệm độc đáo.

Cách thưởng trà tại Trung Quốc

Ở Trung Quốc, việc thưởng trà truyền thống được coi là một sự kết hợp của bốn yếu tố: Khí, Thủy, Hỏa và Sự.

- Khí: Dụng cụ uống trà. Các dụng cụ cần có trong một buổi thưởng trà đúng chuẩn bao gồm chén trà, ấm trà, và các dụng cụ phụ trợ khác.

- Thủy: Nước dùng để pha trà. Nước suối hoặc nước lấy từ các suối núi cao được coi là tốt nhất, giúp giữ được hương vị tươi ngon của trà.

- Hỏa: Lửa để đun nước. Nước phải được đun đến nhiệt độ lý tưởng để pha trà, không quá nóng cũng không quá nguội.

- Sự: Người pha trà và người uống trà, cùng với thời điểm thưởng trà. Người pha trà cần có kỹ năng để đạt được hương vị tốt nhất, còn người uống trà cần thưởng thức trong một tâm trạng tĩnh lặng và thả lỏng.

Trong quá trình thưởng trà, người thưởng trà sẽ bình phẩm về các yếu tố như hương thơm, vị trà (ngọt hoặc chát), và màu sắc của nước trà. Trong lịch sử, đặc biệt là thời Đường và Tống, việc thưởng trà còn kết hợp với các màn trình diễn nghệ thuật như ca hát dân gian. Tuy nhiên, những nghi thức này ngày nay không còn phổ biến.

Cách thưởng trà tại Nhật Bản

Ở Nhật Bản, trà đạo (Chanoyu) không chỉ là nghệ thuật pha trà mà còn là một nghi lễ hoàn hảo, yêu cầu sự cầu kỳ và tỉ mỉ trong từng chi tiết. Mọi yếu tố đều được chuẩn bị cẩn thận để tạo ra một không gian thưởng trà trang trọng và thanh thoát.

Các yếu tố quan trọng trong việc thưởng trà ở Nhật Bản bao gồm:

- Trà thất: Không gian riêng biệt để uống trà, thường được trang trí đơn giản nhưng thanh nhã, tạo không gian yên tĩnh và tôn trọng nghi thức trà đạo.

- Trà cụ: Dụng cụ pha trà bao gồm chawan (bát trà), chashaku (muỗng tre), chasen (dụng cụ đánh matcha), cùng các dụng cụ phụ trợ khác, mỗi thứ đều có chức năng rất cụ thể và cần được sử dụng một cách chính xác.

- Trang phục: Người tham gia trà đạo thường mặc kimono để thể hiện sự khiêm tốn, trang nhã và tôn trọng nghi lễ.

Ngoài ra, để tham gia vào một buổi trà đạo Nhật Bản, người thưởng trà còn phải thực hiện một số nghi thức tẩy trần và lễ nghi như:

- Lễ tẩy trần: Người tham gia phải rửa tay và súc miệng trước khi vào trà thất, biểu thị sự thanh tịnh và tôn trọng.

- Ăn nhẹ trước khi uống trà: Một món ăn ngọt, thường là bánh truyền thống, sẽ được ăn trước khi thưởng thức trà.

- Chờ đợi chủ nhân: Người tham gia dành một phút nghỉ ngơi để chờ đợi chủ nhân buổi trà tiến hành pha trà.

- Lễ dâng trà: Trà sẽ được dâng một cách trang trọng, đầu tiên là trà đậm và sau đó là trà ngon, mang lại một sự trải nghiệm trọn vẹn.

3. Sự khác biệt trong cách thưởng trà

Sự khác biệt trong cách thưởng trà đạo Trung Quốc và Trà Đạo Nhật Bản

- Trung Quốc chú trọng vào việc thưởng thức trà với sự kết hợp của các yếu tố tự nhiên như nước, lửa, và không gian, đồng thời cho phép sự tự do trong việc trao đổi, trò chuyện trong khi thưởng trà. Mặc dù có nghi lễ, nhưng không có sự khắt khe về trang phục hay nghi thức tỉ mỉ.

- Nhật Bản, trái lại, coi trà đạo là một nghi lễ trang trọng, yêu cầu sự chính xác và tỉ mỉ trong từng bước pha trà. Mọi chi tiết từ trang phục đến cách thức tham gia đều được cân nhắc kỹ lưỡng để tạo ra một không gian tĩnh lặng, giúp người tham gia cảm nhận được sự thanh thản và tinh tế của trà đạo.

Qua sự so sánh trên, có thể thấy rằng trà đạo Trung Quốc và trà đạo Nhật Bản đều phản ánh những giá trị tinh thần sâu sắc, dù có sự khác biệt về hình thức và nội dung. Trà không chỉ là một thức uống mà còn là một phương tiện để con người rèn luyện bản thân, hướng đến sự hoàn thiện về đạo đức và tâm hồn.